Dimitrijević – Kovačević (A. P. br. 7/118) tvrde da Arnold iz Libeka 1189. Slankamen naziva „urbs“ (ad urbem Slankemunt). Ferenc Bala (Balla Ferenc) pak napominje da je grad već početkom XIV veka od prvog kralja iz Anžujske loze Karla I. (I. Károly) dobio privilegiju kraljevskog grada (Civitas regis Zalankaman). Očito, bilo je značajno trgovačko mesto sa gildom, jer se već 1287. godine spominju trgovci iz Slankamena Mercatores de Zolunkemen. Na bogatstvo grada ukazuje i sledeći podatak. Kralj Karlo I. je, da bi stabilizovao prihode, izveo reformu novčanog sistema. Umesto nekontrolisanog izvoza zlata i srebra (četvrtina evropske proizvodnje u njegovo doba) sam kuje novac po italijanskom, Fijorentinskom (Firenca) uzoru (zlatni fijorin), i u promet uvodi ugarsku zlatnu forintu. Ugarska forinta je bila potpuna kopija firentinskog, i težina je bila ista, jedino je bila slabija u čistoći zlata. Zlatna forinta se spominje prvi put 1326. Vršena je obavezna zamena starog, „lošeg“ novca, ali i svih vrsta moneta u opticaju za novu stabilnu valutu[1].Prilikom ove zamene plaćan je ekstra porez, nazvan „korist kraljevske komore” lucrum camarae. Zabeleženo je da je (1336. godine) Slankamen platio ekstra porez od 240 gira, što je iznosilo oko 15,36 kg zlata. (Pečuj je plaćao 40 gira, Zemun 14 gira itd.)[2]. Bogatstvo pojedinaca potvrđuje i to da je jedan katolički trgovac Joanes dictu Man (Ivan zvani Man) 1325. godine izgradio svetovnu bolnicu sa kapelom, prvu na teritoriji današnje Vojvodine. Na strateški značaj mesta ukazuje i to da je ovde bilo zborno mesto krstaša 1456. godine, posle čega je izvojevana pobeda nad Turcima kod Beograda, kao i da se 1514. godine tu skuplja sremska krstaška vojska Đerđa Dože (Dózsa György), koja je umesto Turaka zaratila sa svojim plemstvom. Prilikom zauzimanja Beograda 1521. godine Turci su tu postavili rečnu blokadu čime su onemogućili pristizanje pomoći Dunavom, a 1691. godine Trupe Alijanse su pod vođstvom Ludviga Badenskog „u najkrvavijoj bici stoleća“ strahovito porazili Turke.

Crkva sv. Nikole (sl. 1) je jedini restaurirani i rekonstruirani objekat u Slankamenu. Po Marici Šuput crkva je sagrađena krajem XV veka kada je feudalni vlasnik grada bio despot Đurađ Branković. Naša hipoteza je, na osnovu trikonhalnog rešenja (sl. 3) koje nije bilo nepoznato u južnoj Ugarskoj, da je tu pre dolaska ugarskih plemena bila vizantijska krstionica, koju je despot Branković obnovio i dogradio sredinom XV veka. Na to ukazuje i kasnogotička plastika (vrata i prozori; sl. 2). Grad je imao u posedu i dva sela: Gerbinc-Gerbynch i Livada-Lywada.

 

Sl. 1. Pravoslavna crkva posvećena sv. Nikoli i ostaci samostana	Sl. 2. Gotički elementi crkve sv. Nikole
Sl. 3. Osnova crkve sv. Nikole	Sl. 4. Ostaci samostanske crkve

U opisu srednjovekovnog Slankamena koristićemo uvećani detalj Marsiljijevog akvarela nastalog na kraju XVII veka (sl. 5), koji, istina, prikazuje razrušeni Slankamen, ali prikazane ruine možemo identifikovati, a neke i dandanas postoje. Akvarel je rađen kao neka vrsta osnove i iz tog razloga praktično se poklapa sa današnjom situacijom. Jasno se vidi da je grad podeljen na dve prostorne celine: zidom okružen Donji grad i isto tako utvrđeni Gornji grad.

Kapije grada

Na priloženoj ilustraciji vidimo da put u donji grad vodi kroz jednu kapiju (1) mesto kapije bi se moglo identifikovati, ali arheološka istraživanja sa tim ciljem zasad nisu vođena, u Gornji grad se ulazili isto preko kapije (2), do koje je vodio isto jedan put usečen u lesnu gredu (ova kapija je otkopana). Postojala je još jedna kapija (3) kroz koju je vodio put paralelno sa Dunavom, prema Zemunu. Karlovačkim mirom ustanovljena granica baš je počinjala od ovog puta. Polukružni zid, verovatno bila je ujedno i odbranbena kula sa topovima. Dve ulazne kule, dve kule u zidu Gornjeg grada i ova polukružna kula mogu biti onih pet kula koje se nalaze i na turskom špijunskom crtežu iz 1492. godine.

 

                                                          Sl. 5. Detalj Marsiglijevog akvarela    

Verski objekti

Gledajući ilustraciju s leva na desno, prva crkva na brežuljku (4) može se identifikovati kao crkva posvećena sv. Nikoli, koja je tada, sudeći po slici, imala dva tornja (dosta nespretno crkva je obnovljena s jednim zvonikom). Sledeću građevinu (5) takođe bismo mogli identifikovati kao crkvu. Ova arheološki istraživana lokacija (1965. godine) nosi naziv „Manastirište“, a vidljive ruine i liče na ostatak crkve. Tu je pronađeno i groblje, kao i novci iz perioda kraljeva Žigmunda (1386-1437) i Matije Korvina (1458-1490). Oko 1400. godine spominje se crkva na sredini grada koja je posvećena Devici Mariji (ecclesia beate Marie virginis in oppido Zalancament) (slika br. 1 i4). Najverovatnije je u doba kralja Žigmunda, kada je Slankamen cvetao kao trgovački grad, jedna postojeća starija crkva obnavljana pa je tako podignuta nova i veća u gotskom stilu.

 

Sl. 6. Katolička crkva, građena na srednjovekovnoj osnovi

Ostali objekti 

U blizini džamije nalazilo se i tursko kupatilo (11) o čemu Đuro Sabo kaže: „Zanimljivo je, da je u podrumu župne kuće u Slankamenu sačuvana još turska kupka: u zidovima su cijevi (kao u srodnoj kupki u Iloku), a na stijenama u maz utisnuti ornamenti“. Na obali Dunava nalaze se ostaci dveju većih građevina, obeleženo sa (9), koje su mogle biti magacini za skladištenje trgovačke robe, pre svega soli, koja je iz Erdelja dovožena vodenim putem, rekama Moriš i Tisa. Ti objekti se nalaze tačno preko puta utoke Tise u Dunav. Unutar zidova Gornjeg grada nalazi se objekat kružne osnove (10) čija je namena zasad neutvrđena. Približno na toj lokaciji arheolozi su pronašli ostatke jedne veće građevine koju su identifikovali kao palatu (sl. 7). Možda je ta palata bila utvrđena i imala je i neku kulu.

Sl. 7 Ostaci „palate“ u Gornjem gradu	Sl. 8 Aktivno katoličko groblje u Gornjem gradu,blizu „palate“

Po zapisima, u Gornjem gradu su bili vidljivi i ostaci jedne crkve, što je sasvim logično, jer i danas tu postoji katoličko groblje, koje se koristi uprkos teškom pristupu. Naime, ima i održavanih grobova i, po našim istraživanjima iz 2010. godine, poslednja sahrana bila je 1997. godine. (sl. 8). Inače, u gradiću nema drugog groblja. Interesantan detalj Marsiljijeve ilustracije su „ušorene zemunice“ ili vojni šatori (12). To je svakako mesto gde se stanuje i tu je verovatno bila smeštena pogranična vojska.